เริ่มต้นปี 2560 ราคามะนาวตกต่ำไม่เหมือนปีที่ผ่านมา…“เกษตรก้าวไกล” ได้ตรวจสอบราคามะนาวที่ตลาดสี่มุมเมือง ตลาดไท และตลาดศรีเมือง พบว่าผลมะนาวสดทุกขนาดมีการปรับราคาลดลงไปในทิศทางเดียวกัน โดยราคามะนาวเบอร์ใหญ่ (อ้างอิงตลาดสี่มุมเมือง) เดือน ม.ค. 59 เฉลี่ยอยู่ที่ลูกละ 3.10 บาท ในขณะที่ราคาเดือน ม.ค. 60 เฉลี่ยลูกละ 2.00 บาท ในเดือน ก.พ. 59 เฉลี่ยลูกละ 3.75 บาท ในขณะที่ราคาเดือน ก.พ. 60 อยู่ที่ลูกละ 2.00 บาท และในเดือน มี.ค. 59 เฉลี่ยอยู่ที่ 4.46 บาท ในขณะที่ราคาเดือน มี.ค. 60 เฉลี่ยอยู่ที่ลูกละ 2.43 บาท ทำให้เห็นว่าราคาลดลงเกือบเท่าตัว ทั้งที่จริงๆแล้วในช่วงหน้าแล้งของทุกปี ราคามะนาวมีแต่จะพุ่งสูงขึ้น
ส่วนราคามะนาวที่ออกจากสวนก็ไม่ต้องพูดถึง ตกต่ำเอามากๆ ราคาเฉลี่ยออกจากสวนลูกละ 60 สตางค์ (เกษตรกรบอกว่าหากจะให้อยู่ได้ต้องราคาลูกละ 1 บาท) และผลผลิตส่วนใหญ่ที่ได้ในเวลานี้จะเป็นเบอร์รองและเบอร์เล็ก เพราะสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงส่งผลให้มะนาวมีขนาดเล็กลง
ซึ่งในเรื่องนี้นั้น คุณนิวัติ ปากวิเศษ ประธานกลุ่มสหกรณ์ผู้ปลูกมะนาวบ้านแพ้ว-ดำเนินสะดวก ให้ความคิดเห็นว่า เหตุผลที่เกษตรกรผู้ปลูกมะนาวได้ประสบปัญหาราคาผลผลิตตกต่ำเนื่องจากผลผลิตออกมาจนล้นตลาด เพราะใน 1 รอบปี ผลผลิตมะนาว 80% จะอยู่ในช่วงราคาถูก 8 เดือน และอีก 20% จะอยู่ในช่วงแพง 3-4 เดือน แต่ในปีนี้และอีก 2-3 ปี ผลผลิตจะออกมามาก เพราะเกษตรกรขยายพื้นที่กันมาก และมะนาวตลาดล่างถูกทดแทนด้วยมะนาวแป้นพิจิตรที่ปลูกในรองมีทั่วๆไป ประจวบกับภาวะเศรษฐกิจที่ยังไม่ฟื้นตัวนัก โดยเฉพาะร้านอาหารต่างๆที่เคยใช้มะนาวจำนวนมากก็ลดลง
โดยที่สหกรณ์ผู้ปลูกมะนาวบ้านแพ้ว-ดำเนินสะดวก ได้แก้ปัญหาด้วยการแปรรูปผลผลิต และในขณะเดียวกันได้หาทางออกด้วยการทำมะนาวนอกฤดู… (การแก้ปัญหาด้วยการแปรรูปคุณนิวัติบอกว่าเป็นความพยายามอย่างหนักของกลุ่มที่จะต้องทำให้สำเร็จอย่างยั่งยืน ล่าสุดได้ทำจดหมายส่งถึง รมต.เกษตรฯ-ตามภาพประกอบ)
รวมกลุ่มเกษตรกรแปรรูปมะนาว
ย้อนไปเมื่อเดือนมีนาคม 2555 ชาวสวนมะนาวในพื้นที่ อ.บ้านแพ้ว และ อ.ดำเนินสะดวก ภายใต้การนำของคุณนิวัติ ปากวิเศษ ได้รวมตัวกันก่อตั้ง สหกรณ์ผู้ปลูกมะนาวบ้านแพ้ว-ดำเนิน จำกัด ดำเนินการในรูปแบบสหกรณ์ขึ้น ปัจจุบันมีสมาชิกปลูกมะนาว 1,800 ราย พื้นที่ 13 จังหวัด ประมาณ 80,000 ไร่ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับกลุ่มผู้ปลูกมะนาวทั้งในด้านการผลิตและการตลาด โดยได้รับการถ่ายทอดเทคโนโลยีจาก สำนักวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลิตผลเกษตร กรมวิชาการเกษตร โดยทางกลุ่มได้ระดมทุนเพื่อซื้ออุปกรณ์ในการแปรรูปกว่า 6 ล้านบาท เพื่อแปรรูปมะนาว ซึ่งผลิตภัณฑ์ที่ทางกลุ่มผลิตอยู่จะมีน้ำมะนาวเข้มข้น 100% และน้ำมะนาวพร้อมดื่ม โดยใช้ชื่อแบรนด์ว่า “มีนาว” ทางกลุ่มจะซื้อผลผลิตมะนาวไว้ตั้งแต่ช่วงที่มะนาวราคาถูกในช่วงเดือน พ.ย.-ธ.ค. จากนั้นจะนำเข้าสู่กระบวนการแปรรูปแล้วเก็บไว้เพื่อนำออกมาจำหน่ายในช่วงมะนาวราคาสูง ซึ่งผลิตภัณฑ์ของกลุ่มสามารถเก็บรักษาไว้ได้นานกว่า 6 เดือนโดยที่คุณสมบัติไม่เปลี่ยนแปลง โดยปีนี้เก็บน้ำมะนาวคั้นน้ำ 100% ไว้ 50 ตัน
น้ำมะนาวเข้มข้น 100% รสชาติใกล้เคียงน้ำมะนาวสด
ผลิตภัณฑ์น้ำมะนาวเข้มข้น 100% ในแบรนด์ “มีนาว” มีความโดดเด่นตรงที่มะนาวที่นำมาแปรรูปหรือคั้นน้ำจะใช้มะนาวเขียวที่ยังคงรสชาติและความหอมของมะนาวสด โดยใช้เครื่องคั้นที่ทันสมัย และมีวิธีการทำให้ไม่มีความขมจากเปลือกเจือปน จากนั้นต้องนำไปผ่านขบวนต่างๆ ต้องฟรีสหรือน็อค ความเย็นจัด ที่ -30 องศาเซลเซียส อีกหนึ่งคืน ซึ่งจะทำให้ความละเอียดของเกร็ดน้ำแข็งมีความละเอียดสูงมาก และคงความละเอียดของเกร็ดน้ำแข็งได้นาน รสชาติและความหอมก็คงอยู่เกือบ 100% ขณะที่การทำน้ำมะนาวตามท้องตลาดจะใช้เครื่องคั้นธรรมดา และใช้มะนาวเปลือกเหลืองที่สูญเสียรสชาติและความหอมของมะนาวไปบางส่วนแล้ว แถมนำมาเติมกรดอะซิติกเพื่อเพิ่มความเปรี้ยวเข้าไปอีกทำให้รสชาติยิ่งไม่เหมือนน้ำมะนาวธรรมชาติ ขณะที่ “มีนาว” ของกลุ่ม ได้รับการรับรองคุณภาพจาก อย.เรียบร้อยแล้ว
สำหรับราคาจำหน่ายน้ำมะนาวพร้อมดื่มขนาดขวด 270 ซีซี. (ใช้มะนาว 2 ผล) ราคาส่ง 12 บาท ขายปลีก 20 บาท ส่วนน้ำมะนาวเข้มข้น 100% ราคา 1 กิโลกรัม (ใช้มะนาว 80 ลูก) 140 บาท ขนาดครึ่งกิโลกรัมราคา 75 บาท เหมาะสำหรับร้านอาหารต่างๆ โดยปัจจุบันมีกำลังการผลิตมากกว่า 5 หมื่นขวดต่อเดือน
อย่างไรก็ตามแม้ผลิตภัณฑ์ “มีนาว” จะเป็นน้ำมะนาวคุณภาพสูงเทียบเท่าน้ำมะนาวสดทั้งในด้านของรสชาติและความหอมแต่ก็ต้องมาต่อสู้กับน้ำมะนาวที่ขายตามท้องตลาดที่มีราคาถูกกว่า ขายกันเพียง กิโลกรัมละ 50 บาท จึงทำให้มีนาว ทำตลาดได้ยากในตลาดล่าง มีนาวจึงต้องจับตลาดบนเท่านั้น ซึ่งปริมาณความต้องการก็จะน้อยกว่า ตอนนี้ทางคุณนิวัติและสมาชิกจึงต้องลุยตลาดเองเพื่อแนะนำมีนาวให้เป็นที่รู้จัก โดยออกบูทในงานต่างๆ พร้อมทั้งเปิดรับตัวแทนจำหน่าย ใครที่สนใจจะนำน้ำมะนาวคุณภาพไปจำหน่ายก็ติดต่อเข้าไปได้
เปิดเทคนิคมะนาวนอกฤดู-สูตรนิวัติ ปากวิเศษ
สำหรับการให้ผลผลิตของมะนาวนั้น คุณนิวัติ ในฐานะที่ทำสวนมะนาวกว่า 100 ไร่ ทั้งที่ย่านบ้านแพ้ว และขยายไปที่ย่านรังสิตอีก 1 แปลง บอกว่ามะนาวที่จะให้ผลผลิตได้ดีโดยเฉพาะการทำนอกฤดูจะต้องเป็นมะนาวต้นสาว อายุ 3-5 ปี หลังจากนั้นกำลังของต้นจะลดลงไปมาก โอกาสที่ต้นจะโทรมหรือความสำเร็จในการทำให้ออกดอกติดผลก็จะลดลง สำหรับสวนมะนาวทั่วไปจะทำให้มีผลผลิตเก็บทั้งปี ทั้งในและนอกฤดู โดยมะนาวนอกฤดูต้องทำให้ออกดอกช่วง ต.ค.-พ.ย. แต่มะนาวที่สวนคุณนิวัติจะทำให้ออกดอกทุก 40 วัน โดยปกติแล้วเทคนิคการทำดอกของชาวสวนมะนาวรุ่นเก่า ๆจะต้องกักน้ำ รูดใบออกให้ต้นเบาเพื่อให้มีอาหารไปเลี้ยงต้นได้เต็มที่ โดยมะนาวนอกฤดูชาวสวนจะนิยมรูดใบกันในเดือนสิงหาคม-กันยายน แต่ที่สวนคุณนิวิติจะไม่กักน้ำ ไม่รูดใบ เพราะตัดแต่งกิ่งให้ต้นโปร่งอยู่ตลอดอยู่แล้ว และจะบำรุงให้ต้นมะนาวสมบูรณ์ตลอด เมื่อต้นสมบูรณ์ก็พร้อมที่จะให้ผลผลิตตลอด โดยคุณนิวัติจะทำดอกทุก 40-45 วัน เพราะมะนาวจะแทงยอดใหม่ทุก 40-45 วัน เมื่อมะนาวแทงยอดอ่อนออกมา พอใบเพสลาดคุณนิวัติจะฉีดไล่ให้ใบแก่พร้อมกันทั้งสวนโดยใช้ปุ๋ยตัวกลาง ตัวท้ายสูง เช่น สูตร 0-18-18 ร่วมกับแมกนีเซียม แคลเซียม หลังจากนั้นอีก 15 วันจึงเปิดตาดอกด้วย ปุ๋ยยูเรียแบบเกล็ด (ไบยูเลตต่ำ) อัตรา 50 กรัม/ 20 ลิตร ร่วมกับจิบเบอเรลลิน 5-10 ซีซี. ถ้ามะนาวบนต้นมีลูกอยู่เยอะ ก็จะใช้อัตรา 10 ซีซี. หลังพ่นไม่เกินอาทิตย์มะนาวก็จะแตกตาดอกออกมาแล้ว
คุณนิวัติ บอกว่าหัวใจสำคัญของการทำมะนาวให้ดกทั้งปีหรือแม้กระทั่งการทำมะนาวนอกฤดูอยู่ที่การทำใบและทำดอกต้องให้ออกพร้อมกันทั้งสวน ถ้าสมมุติว่ามะนาวหนึ่งต้นมี 100 ยอด ถ้าทำดอกแล้วติดดอกเพียง 50 ยอด อีก 10 วันต่อมาจะมีดอกอีกรุ่นตามมา ซึ่งจะทำให้ดอกรุ่นแรกหลุดร่วง ดังนั้นถ้าจะทำให้ดอกออกพร้อมกันทั้งสวนเป็นรุ่นเดียวกันต้องทำใบ ทำดอกพร้อมกันซึ่งจะทำให้มะนาวออกดอกมากถึง 70-80% เลยทีเดียว ซึ่งการตัดแต่งกิ่งอย่างสม่ำเสมอจะทำให้มะนาวแตกยอดอยู่ตลอดตามรอบการเจริญเติบโตของมัน หลังเปิดตาดอกจนถึงมะนาวเก็บเกี่ยวได้ก็ประมาณ 5-6 เดือน หลังเปิดตาดอกแล้วมะนาวจะแตกช่อดอกออกมาพร้อมกับใบอ่อน ถ้าช่วงนี้ใบอ่อนแตกมาก ต้องหยุดใบอ่อนเพื่อป้องกันไม่ให้มะนาวสลัดดอกสลัดลูก ช่วงนี้จึงต้องเร่งให้ใบอ่อนกลายเป็นใบแก่ โดยช่วงใบเพสลาด ดอกเริ่มโรย เร่งใบแก่อีกรอบโดยใช้ปุ๋ยตัวกลาง ตัวท้ายสูงเหมือนช่วงที่ทำใบ
สำหรับปุ๋ย คุณนิวัติจะให้ก่อนเปิดตาดอก 15 วัน โดยถ้ามีลูกบนต้นเยอะจะใช้ยูเรีย +สูตรเสมอ+ปุ๋ยอินทรีย์อัดเม็ด สัดส่วน 1-2-2 ช่วงออกดอกให้ 8-24-24 ช่วงลูกเล็กใช้ 30-10-10 และก่อนเก็บ 1 เดือน จะเร่งผลโต เปลือกบางโดยใช้ 15-30-30 โดยปุ๋ยที่ให้นี้จะเป็นปุ๋ยเกร็ดซึ่งการละลายน้ำจะดีกว่าปุ๋ยเม็ด เอามาใส่ทางดินแทนการพ่นทางใบ พื้นที่ 60 ไร่ ปุ๋ยที่ใส่แต่ละครั้งไม่เกิน 18 วัน ปริมาณการใส่ปุ๋ยแต่ละครั้งจะใช้ปุ๋ยเคมี 1.5 ตันทั้งสวน โดยทุกครั้งที่ใส่ปุ๋ยจะนำมาผสมกับปุ๋ยอินทรีย์อย่างละครึ่ง แล้วจึงใส่ให้กับต้นมะนาว
คุณนิวัติ บอกว่าที่สวนจะให้ความสำคัญกับการให้ปุ๋ยอินทรีย์เป็นอย่างมากเพราะปุ๋ยอินทรีย์จะช่วยปรับปรุงโครงสร้างของดินซึ่งเป็นพื้นฐานที่ทำให้มะนาวเติบโตดี ต้นแข็งแรง โดยทุกอาทิตย์คุณนิวัติจะรดปุ๋ยปลา พื้นที่ทั้งสวนจะใช้ปุ๋ยปลาครั้งละ 60 ลิตรมาละลายน้ำรดไปพร้อมเรือรดน้ำ นอกจากนี้ก็จะให้ ฮิวมิก อีเอ็มคุณภาพสูงมาสลับให้อย่างต่อเนื่องเพื่อปรับสภาพโครงสร้างของดินให้ดีอยู่ตลอดซึ่งจะทำให้ต้นมะนาวดูดกินปุ๋ยได้ดีอีกด้วย
ส่วนยาแมลง จะพ่น 10 วันครั้ง โดยสารเคมีหลักๆ จะใช้อิมิดาคลอพริด ฟิโปรนิล(เอสเซนด์) เมโทมิล ยืนพื้น ส่วนยาป้องกันเชื้อราและแคงเกอร์ ที่สวนจะใช้ยาฆ่าเชื้อกลุ่มไอออนิก (ซาลิคไซลิก แอซิด) คาร์เบนดาซิม ร่วมกับไตรโคเดอร์มา ที่สวนก็จะมีแคงเกอร์ระบาดเหมือนกันแต่ไม่มาก คุณนิวัติบอกว่า แคงเกอร์กับมะนาวเป็นของคู่กัน ก็ต้องปล่อยให้เป็นบ้าง
การตัดแต่งกิ่ง จะตัดแต่งหนักๆ ปีละครั้ง ช่วงหลัง เม.ย.แล้ว โดยจะตัดให้โปร่งเลย ซึ่งก็ใช้เวลาตัดแต่งนานเกือบเดือน กว่าจะเสร็จ ซึ่งจะเห็นได้ชัดว่ามะนาวของคุณนิวัติจะต้นโปร่งกว่าสวนมะนาวทั่วไป ที่สำคัญก็คือติดดกมากๆ โดยเฉพาะในทรงพุ่ม มะนาวติดผลดกกระจายทั่วทรงพุ่มเลยทีเดียว
ในส่วนของการให้ผลผลิตของมะนาวนั้นคุณนิวัติบอกว่า มะนาวหนึ่งรุ่นจะสามารถเก็บผลผลิตต่อเนื่องกันประมาณ 20-30 วัน สำหรับการคัดเกรดปกติมะนาวในท้องตลาดทั่วไปจะคัด 4 ขนาดหรือ 4 เบอร์ คือ เบอร์ 700 (1 ลัง มี 700 ลูก) เบอร์ 600, 500, 400
จุดเด่นของมะนาวสวนคุณนิวัติ ก็คือ น้ำเยอะ กลิ่นหอม เปลือกบาง แม้จะเป็นมะนาวลูกเล็กหรือมะนาวในช่วงแล้งที่สวนทั่วไปแทบไม่มีน้ำแต่ที่นี่น้ำยังเยอะ เปลือกบางเหมือนมะนาวลูกโต ซึ่งคุณนิวัติบอกว่าเป็นผลมาจาก ปุ๋ยที่ให้ทั้งปุ๋ยอินทรีย์ที่ใส่ค่อนข้างเยอะและปุ๋ยทำให้เปลือกบางที่ให้ช่วงท้าย สวนมะนาวทั่วไปขนาดเบอร์ 700 มักไม่ค่อยมีน้ำทำให้ตลาดแทบไม่อยากซื้อเลยทีเดียว แต่ที่นี่พ่อค้าจะซื้อทุกเบอร์
อยากได้ข้อมูลการแปรรูปมะนาว หรือการทำมะนาวนอกฤดู สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม ได้ที่ คุณนิวัติ ปากวิเศษ โทร.081-8061073…พร้อมที่จะแบ่งปันความรู้ครับ
หมายเหตุ-เกษตรก้าวไกล : บทความเรื่อง “แก้มะนาวราคาตก…” เรียบเรียงเพิ่มเติมโดย ต.ต้อ เกษตรก้าวไกล โดยอ้างอิงจากเรื่องเดิมที่เขียนโดยคุณหนึ่งฤทัย แพรสีทอง นิตยสารรักษ์เกษตร…ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้
