นายรพีทัศน์ อุ่นจิตตพันธ์ รองอธิบดีกรมส่งเสริมการเกษตร กล่าวว่า มะขามเปรี้ยวฝักใหญ่ เป็นพืชทางเลือกอีกชนิดหนึ่งที่น่าสนใจ ทั้งปลูกไว้สำหรับบริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายผลหรือแปรรูปเพื่อสร้างรายได้แก่เกษตรกร เนื่องจากฝักจะมีขนาดใหญ่ น้ำหนักเยอะ เป็นพืชที่ปลูกง่าย สามารถเจริญเติบโตได้ดีในดินทุกชนิด รวมทั้งทุกส่วนของต้นยังสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ ไม่ว่าจะเป็น ใบ ยอด ฝักดิบ ฝักสุก นำมาบริโภค ส่วนลำต้นหรือเนื้อไม้ นำมาทำเขียง เครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ ปัจจุบันมีความนิยมนำผลสดมาแปรรูปเป็นมะขามแช่อิ่ม ผลสุกนำมาทำเป็นมะขามเปียก รวมถึงการนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายเพื่อเพิ่มมูลค่า เช่น มะขามแก้ว มะขามกวน น้ำพริกมะขาม สบู่มะขาม เป็นต้น
สำหรับคำแนะนำในการปลูก การเตรียมหลุมสำหรับปลูกในดินที่มีความแน่นหรือแห้งแข็ง ควรขุดหน้าดินให้กว้าง 50 เซนติเมตร ลึก 50 เซนติเมตร และหาเศษหญ้า ปุ๋ยคอก (มูลวัว) มารองก้นหลุม หากดินในที่นั้นแห้งแล้ง น้ำน้อย ให้ใส่กาบมะพร้าวชิ้นใหญ่ลงไปที่ก้นหลุมและกลบดินตามเดิม แล้วจึงขุดดินขึ้นมาลึกแค่ 1 หน้าจอบ แล้วนำต้นพันธุ์มะขามเปรี้ยวฝักใหญ่ลงปลูกให้ระดับดินอยู่ใต้รอยทาบกิ่งหรือรอยเสียบยอด ใช้ระยะปลูก 10 x 10 เมตร (ระยะห่างของแถว 10 เมตร ระยะห่างของต้น 10 เมตร) โดยพื้นที่ 1 ไร่ จะสามารถปลูกได้ 16 ต้น ภายหลังจากนำต้นพันธุ์ลงปลูกแล้ว แนะนำให้ใช้ไม้ปักค้ำยันรอบลำต้น
ในส่วนของการให้น้ำ ช่วงแรกให้รดน้ำวันละ 1 ครั้ง จนต้นมะขามเริ่มตั้งตัวได้ จึงค่อยทิ้งช่วงการรดน้ำให้ห่างกว่าเดิม อาจเป็น 2 – 3 วันครั้ง ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศ สำหรับการให้ปุ๋ย ใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยเคมี สูตร 15-15-15 อัตรา 100-200 กรัม ต่อ 1 ต้น โดยใน 1 ปีแรก ให้แบ่งใส่ปุ๋ย 2 ครั้ง คือ 6 เดือนต่อครั้ง สำหรับปีต่อ ๆ ไป ให้เพิ่มปุ๋ยมากขึ้นตามทรงพุ่ม ซึ่งวิธีการดูแลต้นมะขามเปรี้ยวฝักใหญ่นั้นจะเหมือนไม้ผลทั่ว ๆ ไป และเมื่อเข้าสู่ปีที่ 3 หากต้องการให้มะขามติดฝัก ต้องหยุดการให้น้ำและปุ๋ย เพื่อทำให้ต้นทิ้งใบในช่วงหน้าร้อน พอเข้าสู่ช่วงต้นหน้าฝน ต้นมะขามจะแตกใบอ่อนพร้อมกับการออกดอกและติดฝัก
เมื่อต้นมะขามออกดอกติดฝักแล้ว จึงบำรุงต้นโดยการรดน้ำ ใส่ปุ๋ยและเด็ดฝักอ่อนทิ้งบ้าง เพราะหากในช่วงปีแรกที่ให้ผลผลิตเก็บฝักไว้นานเกินไป จะทำให้ต้นโทรมได้ เนื่องจากเมื่อมะขามติดฝักแล้วต้นจะเริ่มเติบโตช้าลง โดยจะนำอาหารไปเลี้ยงฝักจนหมด เมื่อต้นมะขามให้ฝัก สามารถใส่ปุ๋ยเพิ่มเพื่อช่วยให้ฝักมีขนาดใหญ่ และน้ำหนักมากยิ่งขึ้น ซึ่งมะขามจะเริ่มออกดอกราว ๆ เดือนพฤษภาคม – มิถุนายน และออกฝักราว ๆ เดือนกันยายน – ตุลาคม ซึ่งฝักจะแก่ได้ที่ตั้งแต่เดือนธันวาคม – มีนาคม ของปีถัดไป
รองอธิบดีกรมส่งเสริมการเกษตร กล่าวเพิ่มเติมว่า โดยธรรมชาติ มะขามเปรี้ยวฝักใหญ่เป็นพืชที่ชอบแสงแดด จึงปลูกในพื้นที่โล่งแจ้ง แต่หากปลูกชิดกันมาก ก็จะมีผลต่อทรงพุ่มและผลผลิตของมะขามเปรี้ยวได้ กรณีปลูกในที่มีร่มเงา ต้นมะขามจะไม่โตและไม่ติดฝักหรือติดฝักน้อย
สำหรับการขยายพันธุ์ นิยมขยายพันธุ์โดยใช้วิธีการทาบกิ่งหรือเสียบยอดมากกว่าวิธีเพาะเมล็ด เพราะจะทำให้ได้ต้นที่มีลักษณะพันธุ์ตรงตามที่ต้องการ ไม่เกิดการกลายพันธุ์ ซึ่งศูนย์ขยายพันธุ์พืชที่ 3 จังหวัดนครราชสีมา ดำเนินการผลิตและพร้อมจำหน่ายต้นพันธุ์มะขามเปรี้ยวฝักใหญ่ จากการเสียบยอด/ทาบกิ่ง ความสูงไม่น้อยกว่า 16 นิ้ว บรรจุในถุงเพาะชำขนาดไม่น้อยกว่า 6 x 8 นิ้ว ในราคาเพียงต้นละ 25 บาท เกษตรกรที่สนใจสามารถสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ จุดบริการพืชพันธุ์ DOAE ศูนย์ขยายพันธุ์พืชที่ 3 จังหวัดนครราชสีมา ตั้งอยู่ที่เลขที่ 85 ถนนเกษตร ตำบลโนนสูง อำเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา โทรศัพท์ 044-379617 หรือสั่งซื้อผ่านช่องทาง “DOAE Marketplace” ทางเว็บไซต์ www.doae.go.th/doae_marketplace ทั้งนี้ รายได้จากการจำหน่ายพันธุ์พืช พืชผล ผลิตผล และผลพลอยได้ รวมถึงการใช้จ่ายเงินรายได้ จากการจำหน่ายพันธุ์พืช จะเป็นไปตามหลักเกณฑ์และแนวทางการดำเนินงานส่งเสริมด้านการเกษตรตามระเบียบกรมส่งเสริมการเกษตร ว่าด้วยการใช้จ่ายเงินรายได้จากการดำเนินงานส่งเสริมด้านการเกษตร พ.ศ. 2562 #พืชพันธุ์ดีต้องที่ศูนย์ขยายพันธุ์พืช กรมส่งเสริมการเกษตร
