หากได้ไปเยือน ราชบุรี หนึ่งใน 12 เมืองต้องห้าม…พลาดแล้ว สิ่งที่ต้องห้ามพลาดอย่างยิ่งคือ การแวะช้อปสินค้าโอท็อปแบรนด์ดัง 1 ใน 20 วิสาหกิจชุมชนที่ได้รับการคัดสรรของว่างขึ้นเสิร์ฟบนเครื่องการบินไทย และไปเยี่ยมชมวิถีเกษตรยั่งยืนที่มีการรวมตัวอย่างเข้มแข็งของชาวบ้าน มีระบบการบริหารจัดการที่มีศักยภาพภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ของชุมชนบ้านกุ่มพัฒนา อำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี
ชุมชนบ้านกุ่มพัฒนา เป็นหมู่บ้านการเกษตรที่ชาวบ้านส่วนใหญ่เคยทำอาชีพเลี้ยงโคนม แต่ประสบปัญหาต้นทุนสูง และขาดแรงงาน ต่อมาเกิดการรวมกลุ่มแม่บ้านเพื่อทำอาชีพเสริมสร้างรายได้ เป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านกุ่มพัฒนาในปี 2549 หนึ่งในการสร้างรายได้คือ การเพาะเห็ด ซึ่งนำโรงเรือนที่เคยเลี้ยงโคนมมาเป็นสถานที่ในการแปรูปผลิตภัณฑ์จากเห็ด เช่น น้ำพริกเผาเห็ด, แหนมเห็ด, กะหรี่ปั๊บเห็ด ฯลฯ จนมาสู่กล้วยตากจากกล้วยน้ำว้าพันธุ์ดั้งเดิมของชุมชน…มะลิอ่อง พร้อมกรรมวิธีบ่มตามภูมิปัญญาโบราณของบรรพบุรุษ ภายใต้ชื่อ กล้วยตากแบรนด์กุ่มทอง ที่ขายดีจนไม่พอขาย แต่กว่าจะมาถึงวันนี้ต้องผ่านปัญหาและอุปสรรคมากมายที่ทำให้ชาวบ้านได้เรียนรู้จนเกิดเป็นองค์ความรู้ภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงที่เห็นคุณค่า ใช้ประโยชน์จากทุกสิ่งอย่างคุ้มค่า และพึ่งพาตัวเองได้
กล้วยตากบ้านกุ่มพัฒนา…ต่อยอดจากภูมิปัญญาบรรพบุรุษ
คุณคะนอง โปรักษ์ ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านกุ่มพัฒนาได้เล่าว่า “ตอนที่เราไปดูงานที่พิษณุโลก เราเห็นการทำกล้วยตาก บ้านเราเองก็มีกล้วยเยอะ เลยเกิดไอเดียว่าเราน่าจะเอามาทำ แต่จะไม่เลียนแบบ ก็ไปถามคนเฒ่าคนแก่รุ่นปู่ทวดว่า เมื่อก่อนตากกล้วยกันแบบไหน ต้องเคลือบน้ำผึ้งหรือไซรัปไหม ผู้เฒ่าผู้แก่เขาบอกว่า กล้วยมีความหวานอยู่แล้ว แต่การทำให้เกิดน้ำหวานต้องมีจังหวะมีระยะเวลา ต้องหมักให้เกิดน้ำผึ้งกล้วย (ไซรัปกล้วย) แล้วค่อยเอามาตาก เราก็เอาภูมิปัญญาจากคนรุ่นเก่ามาผนวก” กล้วยตากของบ้านกุ่มพัฒนามีลักษณะเฉพาะตัวที่เกิดจากการต่อยอดภูมิปัญญาท้องถิ่นผนวกด้วยการทดลอง การสังเกต ทักษะและประสบการณ์ โดยใช้กล้วยพันธุ์มะลิอ่อง ซึ่งเป็นพันธุ์ดั้งเดิมของชุมชนที่มีสีสวย กลิ่นหอม เนื้อนุ่มแน่น ขนาดกลางๆ เหมาะสำหรับการทำกล้วยตาก โดยตากในอุณหภูมิที่เหมาะสม แล้วนำกล้วยไปหมักในที่มิดชิด 6-8 ชั่วโมงให้น้ำผึ้งในกล้วยซึมออกมา ซึ่งน้ำผึ้งนี้จะไปทำปฏิกิริยาเพื่อย่อยเนื้อกล้วย ทำให้เนื้อนิ่ม ไม่เป็นโพรงและไส้ไม่แข็ง จากนั้นต่อด้วยตาก 2-3 แดดในระยะเวลา 3-4 วันให้ความชื้นในกล้วยออกมา กลายเป็นกล้วยตากที่มีความหวานตามธรรมชาติที่เกิดจากการบ่มในจังหวะเวลาที่เหมาะสม ได้รสชาติอร่อยกำลังดีและไม่เลี่ยน โดยผ่านการคัดเลือกจากการบินไทยให้เป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์จาก 20 วิสาหกิจชุมชนได้เสิร์ฟบนเครื่องการบินไทย
แหล่งเรียนรู้การเกษตรครบวงจรภายใต้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
เมื่อกล้วยตากแบรนด์กุ่มทองประสบความสำเร็จอย่างสูงในระดับประเทศ ชุมชนจึงเกิดแนวคิดการทำการเกษตรแบบครบวงจร ในกระบวนการผลิตกล้วยตากแบรนด์กุ่มทอง โดยน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยได้รับงบประมาณจากโครงการ 9101 ตามรอยเท้าพ่อ ภายใต้ร่มพระบารมีเพื่อการพัฒนาเกษตรอย่างยั่งยืน โดยส่งเสริมการปลูกกล้วยในชุมชน ระหว่างแปลงกล้วยปลูกแซมด้วยผักสวนครัวอย่างผักชี พริก มะเขือ ฯลฯ ที่สามารถสร้างรายได้ต่อเดือน พร้อมกระบวนการจัดการที่จะใช้ประโยชน์จากทุกสิ่งอย่างคุ้มค่าให้ของเหลือใช้เป็นศูนย์ โดยนำเปลือกกล้วยและต้นกล้วยไปเลี้ยงวัวนม หมู เป็ดและไก่ ทดแทนอาหารสัตว์ที่ต้องซื้อ มูลจากสัตว์นำไปตากแห้งเป็นปุ๋ยอินทรีย์เข้าสู่แปลงกล้วย เพื่อทำให้กล้วยมีคุณภาพคงที่
นอกจากนี้น้ำไซรัปกล้วยที่เหลือจากการอบได้นำไปเพิ่มมูลค่า ปัจจุบันทางชุมชนได้มีโครงการแปรรูปไซรัปกล้วยเป็นครีมมาร์กหน้าสำหรับส่งร้านสปา และสบู่ ในอนาคตได้ร่วมมือกับมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือกำลังอยู่ในขั้นตอนทดลองซีเรียลกล้วยน้ำว้าแห่งแรกของประเทศ และที่นี่ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร เป็นหนึ่งในเส้นทางการท่องเที่ยวทางการเกษตรที่โดดเด่นของจังหวัดราชบุรี จังหวัดหนึ่งในต้นแบบเมืองเกษตรสีเขียวของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ที่สามารถมาศึกษาดูงานกระบวนสาธิตการปลูกกล้วย การเลี้ยงวัว การแปรรูปทางการเกษตร ฯลฯ โดยได้รับรางวัลวิสาหกิจชุมชนดีเด่นระดับจังหวัดจากกรมส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และรางวัลครอบครัวร่มเย็นประจำปี 2559 จากจังหวัดราชบุรี
โครงการ “ท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์” ภายใต้คอนเซ็ปการท่องเที่ยวตามรอยพระบาทในหลวงรัชกาลที่ ๙ และการท่องเที่ยวเชิงเกษตรของสำนักงานการท่องเที่ยวและกีฬาจังหวัดราชบุรี ได้เชื่อมโยงเป็นเส้นทางท่องเที่ยว เพื่อให้ประชาชนได้น้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ “ชุมชนบ้านกุ่มพัฒนา” สามารถพึ่งพาตนเองได้อย่างมีความสุข พร้อมหาเลี้ยงครอบครัวได้ภายในถิ่นฐานบ้านเกิดของตนเอง ภายใต้การน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ได้อย่างเป็นรูปธรรม สนใจเข้าเยี่ยมชมแหล่งเรียนรู้เกษตรครบวงจรหรือชมกระบวนการผลิตกล้วยตาก “กุ่มทอง” ติดต่อได้ที่ กลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านกุ่มพัฒนา เลขที่ 2/8 หมู่ที่ 2 ตำบลบางแพ อำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี โทร. (081) 207-9796
